سی تی اسکن چیست و چگونه انجام میشود ؟

سی تی اسکن (CT scan) یا توموگرافی کامپیوتری Computed Tomography scan:

یکی از روش های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است. بعد از رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن بیشترین کمک را به بررسی ضایعات سیستم حرکتی بدن انسان بخصوص استخوان ها میکند. امروزه استفاده از سی تی اسکن جزء جدایی ناپذیر در تشخیص و حتی درمان بسیاری از بیماری ها شده است.

سی تی اسکن چگونه کار میکند

برای انجام سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود. در این روش باریکه نازکی از اشعه ایکس (مانند باریکه اشعه لیزر) به اندام بیمار تابانده میشود
اکثر سی تی اسکن های امروزی اسپیرال یا مارپیچی هستند به این معنا که منبع اشعه ایکس مانند یک مارپیچ به دور بدن بیمار حرکت کرده و از جهات مختلف تصویربرداری میکنند. تصاویر سی تی اسکن های امروزی بسیار دقیقتر از قبل شده و سرعت این دستگاه ها هم زیاد شده است بطوریکه معمولا انجام یک تصویربرداری سی تی اسکن چند دقیقه بیشتر طول نمیکشد.

در انجام سی تی اسکن، بیمار باید به چه نکاتی توجه کند

چون در سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود قبل از تهیه آن پزشک معالج باید در جریان باردار بودن بیمار قرار گیرد. استفاده از این روش تصویربرداری در سه ماهه اول بارداری ممکن است مشکلاتی را برای جنین بوجود آورده پس ممنوع است.

محلی از بدن که از آن تصویربرداری میشود نباید حاوی فلز باشد. بطور مثال اگر از دست سی تی اسکن میشود باید انگشتر را از دست خارج کرد و یا اگر از تنه تصویربرداری میشود باید لباس هایی که گیره فلزی دارند را از تن خارج کرد. بدین منظور ممکن است لباس های ساده و یک بار مصرفی به بیمار داده شود تا از آنها استفاده کند. وجود فلز میتواند کیفیت تصاویر را کاهش دهد.
دستگاه سی تی اسکن در داخل اطاق بزرگی قرار دارد که هوای داخل آن نسبتا خنک است. این دستگاه به شکل یک حلقه بزرگ بوده که یک تخت در درون آن قرار گرفته است. کامپیوتر های دستگاه در اطاق مجاور که اطاق کنترل است قرار گرفته و كارشناس سی تی اسکن در آن اطاق عملیات تصویربرداری را هدایت میکند.

بیمار به همراه یک پرستار به داخل اطاق رفته و پرستار به وی کمک میکند تا در وضعیت مناسب بر روی تخت دراز بکشد. این وضعیت معمولا درازکش به پشت است ولی ممکن است لازم شود بیمار به پهلو و یا به شکم بخوابد. تصویربرداری سی تی اسکن به هیچ وجه درد ندارد و کل مدت تصویربرداری در غالب موارد کمتر از چند دقیقه است. پس بسیار سریع انجام میشود.

بیمار میتواند بسیار آرام بر روی تخت دراز بکشد. ممکن است بدن بیمار به توسط چند نوار به تخت ثابت شود تا در وضعیت مناسب بیحرکت بماند. در حین سی تی اسکن کسی بجز بیمار در اطاق سی تی اسکن باقی نمیماند. پس پرستار از اطاق خارج میشود. اگر بیمار نیاز به مراقبت داشته باشد ممکن است به همراه بیمار اجازه دهند در اطاق باقی بماند. در این حال لباس مخصوصی(روپوش سربي) به او میدهند تا بپوشد. این لباس برای حفاظت همراه بیمار از اشعه ایکس است.

در تمام مراحل انجام سی تی اسکن، كارشناس تصویربرداری در اطاق مجاور قرار گرفته و بیمار را از طریق یک پنجره شیشه ای میبیند. صدای او را میشنود و میتواند با او حرف بزند. پس هر وقت بیمار نیاز به کمک داشت میتواند صحبت کند.

برای تهیه تصاویر سی تی اسکن، بیمار بر روی تخت دراز کشیده و سپس تخت یک بار درون حلقه حرکت میکند. سپس مجددا این حرکت تکرار میشود ولی این بار با سرعت کمتر. در حین عکسبرداری منبع اشعه ایکس در داخل حلقه گردش میکند. این گردش با صدایی آرام بصورت ویز همراه است که طبیعی است و آسیبی به بیمار نمیرساند. در حین کارکردن دستگاه بیمار باید بیحرکت باشد تا تصاویر واضحی تهیه شوند. ممکن است در حین انجام سی تی اسکن كارشناس از بیمار بخواهد تا برای چند ثانیه نفس خود را در سینه حبس کند. در پایان پرستار وارد شده و به بیمار کمک میکند تا اطاق سی تی اسکن را ترک کند.

ممکن است در حین انجام سی تی اسکن دارویی به بیمار تزريق شود. به این منظور قبل از شروع تصویربرداری سوزنی(آنژيوكت) به درون رگ بیمار فرستاده شده و از طریق لوله به سرنگی متصل میشود. سرنگ حاوی ماده شیمیایی خاصی است و این سرنگ به توسط کامپیوتر(انژكتور) کنترل میشود. وقتی بیمار بر روی تخت قرار گرفته و درون حلقه سی تی اسکن رفت سرنگ فعال شده و ماده شیمیایی را به درون رگ بیمار تزریق میکند. در حین تزریق ممکن است بیمار احساس گرم شدن کند. ممکن است تا چند دقیقه احساس طعم فلز در دهان خود کند و یا ممکن است احساس ادرار کردن داشته باشد. این حالت حداکثر چند دقیقه طول کشیده و از بین میروند.

هر بار تزریق به داخل ورید انجام می شود، خطر پارگي رگ وبروز کنتراست خارج از ورید زیر پوست وجود دارد. در صورت بروز اين مشكل اقدامات درماني لازم به بيمار داده مي شود. در بعضی موارد ممکن است به بیمار دارویی داده شود تا قبل از سی تی اسکن آن را بخورد. اگر بیمار به بعضی داروها(چه خوارکی و چه تزریقی) حساسیت دارد و يا بيماري هايي مانند ديابت، آسم، بيماري هاي قلبي، مشكلات كليوي يا تيروئيد حتما قبل از تزریق دارو باید آن را به اطلاع پرسنل پزشکی حاضر در اطاق سی تی اسکن برساند. اگر بعد از تزریق بیمار احساس بدحالی کرد باید آن را فورا به پرسنل پزشکی اطلاع دهد. آزمون CT معمولاً حدود 5 تا 30 دقيقه طول مي كشد. هنگامي كه آزمون انجام مي شود بيمار بايد منتظر بماند، تا تصاوير آماده شده و مشخص شود آيا به تصاوير بيشتري نياز هست يا نه.

در حین انجام سی تی اسکن و پس از انجام آن انسان چه احساسی دارد؟

• معمولا سی تی اسکن ها بدون درد هستند. در سی تی اسکن های اسپیرال (حلزونی) زمان دراز کشیدن بیمار کاهش می یابد.
• در طول سی تی اسکن امکان دارد مریض به خاطر بی تحرک ماندن طولانی احساس ناراحتی کند.
• اگر از یک ماده کنتراست وریدی استفاده شود ممکن است احساس گرمی یا گرُ گرفتگی در مریض بوجود آید یا طعم فلز را در دهان احساس کند. گاهی مریض احساس خارش و یا تورم دارد که با تجویز دارو رفع می شود. اگر مریض دچار گیجی یا تنگی نفس شود می تواند نشانه آلرژی و حساسیت باشد که فورا باید به پرستار خبر داده شود. اگر ماده کنتراست خوراکی خورده شود ممکن است طعم ناراحت کننده ای داشته باشد که باید تحمل کرد.
• وقتی وارد دستگاه سی تی اسکن می شوید ممکن است از علامت های ویژه ای برای اطمینان از قرار گرفتن صحیح در دستگاه ، استفاده شود. در سی تی اسکن های پیشرفته فقط صدا های خفیفی از چرخش و پروسۀ عکس برداری شنیده می شود.
• برای کودکان ممکن است به والدین آنها اجازه حضور در کنار بیمار داده شود. البته در مکانی که حداقل تشعشع را دریافت کنند.
• پس از انجام سی تی اسکن مریض می تواند به کارهای معمولش ادامه دهد ولی در مواردی که مواد کنتراست استفاده شده ، شاید دستورالعمل هایی به بیمار داده شود.